Door Felix van Hoften, Ecologisch Econoom, onderzoeker-docent Hogeschool Rotterdam en Universiteit van Amsterdam.

Ik ga deze blog beginnen met twee vragen aan je. Ik denk dat je de antwoorden op beiden vragen wel weet.  Zijn onze spullen voor altijd herbruikbaar? Waarschijnlijk zul je dit beantwoorden met ‘nee’. Hebben we grondstoffen nodig om te overleven? Waarschijnlijk zul je dit beantwoorden met ‘ja’.

Meteen hebben we een paradox van gigantische proporties te pakken, waar we in onze (macro) economie nooit rekening mee houden. Als we weten dat grondstoffen niet eeuwig herbruikbaar zijn, maar we ze wel nodig hebben voor overleving, welke mogelijkheden geven we menselijke en niet-menselijke generaties na ons dan?

Weinig.

Ik ga eventjes een stapje terug doen. Want ik wil je uitleggen hoe dit komt. Door een concept waar vele economische denkers nog nooit van hebben gehoord (of niet willen horen): entropie, de tweede wet van thermodynamica. Entropie stelt in principe dat de staat van elk systeem in wanorde toeneemt. Denk bijvoorbeeld aan gas. Het zal altijd uit elkaar bewegen als het niet gevangen zit. Daarom rook een scheetje op het kantoor eerst nogal gênant, inmiddels merkt niemand het meer. Dit kun je ook toepassen op hitte. Hitte is vrijwel altijd een reactie op een proces waar energie in voorkomt, laten we zeggen: alle processen in onze economie. Daar is hitte een product van, en, nooit meer herbruikbaar, want entropisch. Dit geldt ook voor veel materialen. Het neemt in kwaliteit af. En dus moeilijker of niet herbruikbaar.

We snappen ook dat we afhankelijk zijn van onze natuur voor het goede leven, of rudimentairder, overleving. Maar als we weten dat we op een eindige planeet leven, energie en stoffen niet herbruikbaar zijn, en iedereen, ook niet menselijk leven, nu en in de toekomst ervan afhankelijk is, hoe komt het dan dat we produceren en consumeren als hoogste doel hebben, alsof dat het leven ‘goed’ maakt? Omdat we leven in een productie-economie. Innovaties leiden tot nieuwe producten leiden tot nieuwe marketingacties, leiden tot nieuwe aankopen, leidt tot winst dat weer geïnvesteerd kan worden in innovatie. Er bestaat niet iets zoals vraag. Bijna 100% van onze ‘vraag’ is gecreëerd. En omdat we entropie veel serieuzer moeten gaan nemen in onze economie, moeten we bedrijven onder druk gaan zetten om minder te produceren en heel actief onze consumptiecultuur gaan negeren. Entropiebesef leidt tot een anti-consumptieve houding die wél gaat leiden tot ecologische verandering.