Dit artikel is geschreven door Mareike Brühl van onze samenwerkingspartner Fork Ranger. Fork Ranger helpt consumenten met het maken van duurzame voedselkeuzes. Dat moet volgens hun leuker en makkelijker worden! Daarom maakten ze het boek ‘Ons Eten als weg uit de Klimaatcrisis’, een Seizoenskalender en de gratis Fork Ranger app. 

‘Wel of niet schillen?’ is de vraag die ik mezelf stel als ik naar de aardappelen die ik vanavond ga eten kijk. Hoe scoren aardappelen op de Nederlandse ‘Dirty dozen’? Ah balen, ze staan ​​niet tussen de geteste voedingsmiddelen, dus ik weet het niet. Als ik ze schil, leidt dat tot meer voedselverspilling, wetende dat aardappelschillen op de eerste plaats staan ​​van deels vermijdbare voedselverspilling. Dit voelt niet goed, en hoeveel helpt het eigenlijk? Hoeveel van de pesticiden zou ik vermijden, zitten die eigenlijk vooral op de schil? Dus helpt het eigenlijk om ze te schillen, of moet ik ze gewoon met de schil eten en me er niet druk om maken? Zoveel vragen, ik raak er helemaal overweldigd van!

Pesticiden zijn de laatste jaren veel in het nieuws geweest, vooral toen de mogelijke verlenging voor het gebruik van glyfosaat in november 2023 onder de aandacht kwam. De vorige goedkeuring verliep ook al niet echt soepel, en het huidige EU-besluit om glyfosaat nog eens 10 jaar toe te staan ​​is zeer controversieel. Het is niet vreemd dat we ons zorgen maken over de impact van pesticiden op onze gezondheid, de meesten van ons doen dat.

Dus vraag ik me af: wat is het beste wat ik kan doen? Ik neem je mee door mijn bevindingen en de ‘beslissingsboom’ die ik voor mezelf heb opgesteld. Wie weet is het ook wel wat jij nodig hebt.

Pesticiden – de basis

Voordat een pesticide in de EU mag worden gebruikt, wordt het maximum residue level – kortweg MRL – ​​bepaald. Dit is de maximale hoeveelheid residu die wettelijk op voedsel aanwezig mag zijn, op basis van goede landbouwpraktijken en de laagste blootstelling die nodig is om kwetsbare consumenten te beschermen. Hoewel het goed is dat we deze limieten hebben voor onze gezondheid, zijn er enkele zorgen en beperkingen met het testproces dat de EU gebruikt om deze limieten te bepalen.

De tests omvatten bijvoorbeeld geen interacties van verschillende residucombinaties, zogenaamde pesticidecocktails. Maar dit is wel de realiteit: voor het grootste deel van ons voedsel wordt meer dan één pesticide gebruikt.

De EU controleert ook of deze maximumlimieten worden overschreden. In hun rapport (2019) ontdekten ze dat 96,1% van de in totaal bijna 100.000 geanalyseerde monsters onder het maximale residuniveau lag, 3,9% overschreed dit niveau en daarvan was 2,3% niet-conform. Dat betekent dat monsters de limiet overschreden na rekening te houden met de meetonzekerheid. Wat interessant is, is dat van de monsters van geïmporteerde voedingsmiddelen (buiten de EU) een hoger percentage (7,8%) het maximum limiet overschreed in vergelijking met voedsel dat binnen de EU is geproduceerd.

Maar naast het bekijken van deze niveaus per pesticide, is het hele verhaal dat ook 23% van alle monsters 2 of meer pesticiden bevat, waar dus een cocktaileffect zou kunnen zijn. Dus hoewel we nog niet meer weten over het cocktaileffect, weten we ook dat de meeste voedingsmiddelen in ieder geval voldoen aan de huidige limieten voor individuele pesticiden. Het had erger gekund, denk ik…

Dus, wat is de impact van pesticiden (residuen) op onze gezondheid?

Oké, nu begrijpen we een aantal technische termen, maar wat is de impact op ons? Laat me beginnen met de ongemakkelijke waarheid: er zijn dingen die we weten, maar ook heel wat dingen die we niet weten. En hoewel we hier vaak over in paniek raken, geldt dat voor veel aspecten van ons leven, niet alleen voor pesticiden.

Het feit dat pesticiden schadelijk kunnen zijn voor mensen is geen verrassing, gezien hoe boeren zichzelf moeten beschermen bij het toepassen van pesticiden. En er is een lange lijst met effecten die pesticiden kunnen hebben op de gezondheid van mensen. Maar het gaat allemaal om de niveaus van blootstelling. Denk bijvoorbeeld eens aan alcohol. Als we 100% ethanol zouden drinken, is dat geen goed idee, maar in beperkte hoeveelheden, zoals de hoeveelheid ethanol in een glas wijn of bier, kan ons lichaam het verwerken – wat niet wil zeggen dat het per se gezond is en geen effecten op onze gezondheid heeft. We komen steeds meer te weten over de gezondheidseffecten van het drinken van alcohol. Het is op een bepaalde manier vergelijkbaar met pesticiden. De EU stelt deze maximale residulimieten voor voedsel vast om negatieve gezondheidseffecten te voorkomen, maar tegelijkertijd heeft het proces voor het bepalen van deze limieten ook wel blinde vlekken, zoals eerder genoemd.

Wat we ook weten, is dat boeren een veel hoger risico lopen op blootstelling aan pesticiden – op andere manieren dan alleen pesticideresten uit voedsel. In Duitsland is Parkinson erkend als beroepsziekte ziekte onder boeren. Frankrijk heeft de afgelopen drie jaar boeren gecompenseerd voor de ziekte van Parkinson, na heel wat wetenschappelijke onderzoeken die de ziekte in verband brachten met het gebruik van glyfosaat. En het zijn niet alleen boeren, ook omwonenden lopen een groter risico op blootstelling. In deze studie met 35 deelnemers bleek dat ongeveer 43% van de omstanders hetzelfde niveau van blootstelling aan pesticiden ondervond als de boeren.

Laten we de verschillende perspectieven op de impact van pesticiden samenvatten. Het is niet zo eenvoudig om te zeggen ‘ze zijn veilig’ of ‘niet veilig’. Hoewel er geen eenduidig bewijs lijkt te zijn dat het consumeren van voedsel dat binnen de veilige niveaus van pesticideresiduen valt, negatieve gezondheidseffecten heeft, zijn er ook echt wel dingen die we niet weten zoals het cocktaileffect. Tegelijkertijd weten we ook dat pesticiden zeker een bedreiging kunnen vormen voor de gezondheid. Dus ik denk dat er geen reden is om nu in paniek te raken over het eten dat ik eet, maar tegelijkertijd lijkt het verminderen van pesticiden een heel goed idee om meerdere redenen. Daarover later meer!

Waar pesticideresiduen worden aangetroffen (niet alleen op de schil van fruit en groenten)

Als we aan pesticiden denken, komt er waarschijnlijk een plaatje in ons op van een persoon in een witte overall die een veld besproeit, of op grotere schaal, een tractor die het land besproeit. Het is gemakkelijk om te denken dat pesticiden alleen op de schil van fruit en groenten worden aangetroffen. Maar het ding met pesticiden is dat sommige ervan in het fruit en de groente zelf sluipen. Anders zou het afwassen een gemakkelijke oplossing zijn, maar helaas is dat niet zo simpel…

Wat we met fruit en groenten doen, heeft invloed op de hoeveelheid pesticideresiduen

Toch zijn er enkele processen die helpen pesticiden af ​​te breken voordat we voedsel eten.

Onderzoekers hebben veel studies verzameld naar de effecten van wassen, schillen, hittetoepassing zoals frituren, inblikken en het effect van bewaren van voedsel. Maar er is geen eenduidig ​​resultaat voor deze methoden: er zijn veel factoren die de reductie van pesticiden beïnvloeden. En de resultaten verschillen ook nog eens voor dezelfde hoeveelheid pesticiden van voedselproduct tot voedselproduct.

Over het algemeen vonden ze de volgende resultaten: het wassen van voedsel leverde wisselende resultaten op van 10% tot 100% verwijdering van de pesticiden. Naast het wassen was schillen een andere verwijderingsmethode, maar het werkt alleen voor pesticiden op de schil, en niet voor pesticiden in het groente of fruit. Tegelijkertijd gooi je bij schillen waardevolle voedingsstoffen van de groente of het fruit weg, als je die ook had kunnen eten.

Tijdens het koken worden sommige pesticiden afgebroken met een vergelijkbaar wisselende resultaten als wassen. De effectiviteit is afhankelijk van hoe lang je het kookt, de temperatuur, enz. Hoewel het in sommige gevallen effectief kan zijn, is het niet altijd praktisch. Wie wil er nou geblancheerde komkommer eten? Mmmmm lekker! Dus hoewel koken de hoeveelheid pesticiden aanzienlijk kan verminderen, is het niet altijd onze voorkeursmethode om pesticiden te verminderen.

Hoe zit het met voedsel uit blik? Ingeblikt voedsel ondergaat vaak verwerkingsstappen in de fabriek, zoals wassen, schillen, blancheren, enz. Daarom worden de pesticidenresiduen verminderd, net als wanneer je zelf groente of fruit zou wassen, schillen of koken. Voor ingeblikte tomaten bijvoorbeeld, verminderde de hittebehandeling alleen al één type pesticide met 71-86% en een ander met 31-45%. Omdat pesticiden in ingeblikt voedsel vaak lager zijn, richten de meeste artikelen over pesticiden zich voornamelijk op verse groenten en fruit.

Zodra pesticidenresiduen zijn weggespoeld – in onze eigen keuken of in een fabriek – gaan ze naar de afvalwaterzuivering. Deze behandelingen zijn ontworpen om schadelijke producten te filteren voordat het water wordt geloosd. Echter, ook geloosd water kan wat pesticiden bevatten. Helaas heb ik hier niet veel onderzoek naar gevonden, maar het lijkt erop dat pesticiden uit de landbouw die in onze wateren terechtkomen die we als drinkwater gebruiken, meer aandacht krijgen dan de impact van pesticideresiduen nadat ze de afvalwaterzuivering hebben verlaten.

Ze zitten niet alleen in groente en fruit, maar ook in andere producten

Tot nu toe hebben we het alleen gehad over groente en fruit. Maar pesticiden worden gebruikt voor allerlei soorten voedselproducten, ook voor haver en andere granen, en noten. En residuen kunnen ook gevonden worden in dierlijke producten. Het is niet beperkt tot vers groente en fruit: pesticiden worden gebruikt op bijna alle planten die we kweken.

Bewerkte voedingsmiddelen hebben veel stappen ondergaan, zoals wassen, drogen, etc., in de fabriek. Die stappen hebben al behoorlijk wat residuen verwijderd, dus het is waarschijnlijk dat de residuen van bewerkt voedsel lager zijn.

Is biologisch kopen de oplossing om pesticiden te vermijden?

Inn plaats van te proberen de pesticidenresiduen te beperken, nadat ik deze conventionele aardappelen toch al heb gekocht, kan ik ze niet beter helemaal vermijden door de volgende keer alleen biologisch te kopen?

Hoewel we vaak zeggen dat er voor biologische voedselproductie geen pesticiden worden gebruikt, bedoelen we dat er geen chemische pesticiden worden gebruikt. Het is wel toegestaan ​​om biologische pesticiden te gebruiken bij biologische voedselproductie, en net als bij conventionele voedselproductie hebben ze ook hun maximale residulimieten.

Het goede nieuws: EU-onderzoek heeft aangetoond dat er voor biologische voedingsmiddelen aanzienlijk minder pesticidenresiduen zijn gevonden. Het slechte nieuws: zelfs biologische voedingsmiddelen blijken soms de limieten te overschrijden. Laten we de exacte cijfers uit dat EU-rapport uit 2019 eens nader bekijken.

Biologische voedingsproducten hebben minder vaak residuen die de limiet overschrijden (1,3%) vergeleken met conventionele producten (4,1%)

Biologische voedingsproducten hebben vaker geen detecteerbare residuen (86,6%) vergeleken met conventionele producten (54,2%).

Biologische voedingsproducten hebben minder vaak residuen binnen de limiet (11,9%) vergeleken met conventionele producten (41,7%)

Dit laat duidelijk zien dat overstappen op biologisch voedsel een goed idee is om pesticidenresiduen verder te verminderen (als je het kunt betalen). Houd er ook rekening mee dat het geen zero sum game is. Het is niet alles of niets. Het kopen van een aantal biologische producten is beter dan helemaal geen.

Dus als je boodschappen doet met een beperkt budget, richt je dan op het kopen van wat biologische producten, vooral de producten die je rauw en vaak eet. Wij hebben gekeken en voor slechts 25 EUR per maand extra (bovenop een boodschappenbudget van 500 EUR voor twee personen), kunnen we veel biologische producten kopen die we vaak eten. Lees hier meer in onze blog over biologisch kopen met een beperkt budget.

Naast onze gezondheid zijn er meer redenen om pesticiden te verminderen

Er zijn nog andere goede redenen waarom we het gebruik van pesticiden willen verminderen en beperken. Ik heb het kort gehouden, omdat ik hier wel een hele nieuwe blog over kan schrijven, maar zie de korte samenvatting niet als een indicator van het belang ervan. Overigens zijn het niet alleen burgers die het gebruik van pesticiden willen verminderen, de EU zelf heeft ook doelen gesteld voor het verminderen van chemische pesticiden met 50%. Waarom we pesticiden moeten verminderen:

• Onze boeren lopen een verhoogd risico om te worden blootgesteld aan pesticiden. In het testproces wordt de blootstelling via de voeding geëvalueerd, maar niet de dagelijkse blootstelling voor boeren en omwonenden. En hoewel de blootstelling enigzins kan worden beperkt door persoonlijke beschermingsmiddelen te dragen, is dit niet altijd het geval. PAN Asia Pacific heeft bijvoorbeeld gemeld dat de belangrijkste reden voor boeren om dit niet te doen was dat persoonlijke beschermingsmiddelen onbetaalbaar, oncomfortabel of simpelweg niet beschikbaar zijn.
• Veel pesticiden, met name die gericht op insecten, hebben ook een negatieve impact op bestuivers. En dit is zorgwekkend, vooral omdat de populaties bestuivers al afnemen. In het verleden zijn sommige pesticiden, zoals soorten neonicotinoïden, al door de EU beperkt om honingbijen te beschermen.
• Veel pesticiden worden weggespoeld en komen in onze waterwegen terecht, waar ze ander leven schaden.

Terug naar mijn aardappelcasus

Naast de algemene informatie die we hebben behandeld, zocht ik naar specifieke informatie over aardappelen. Laten we eens dieper in aardappelen duiken om te zien welke lessen we er in het algemeen uit kunnen trekken.

De EU-monsteranalyse gaf aan dat bijna driekwart van de aardappelen geen detecteerbare pesticideresiduen bevatten. Ze ontdekten dat maar 0,8% de maximumlimieten overschreed.

Een ander onderzoek gaf inzicht in waar die residuen op of in de aardappel zitten. De meeste resten werden op de schil van de aardappelen aangetroffen, maar sommige werden ook in de aardappel aangetroffen. Dit verklaart ook waarom andere studies vonden dat het schillen ervan vrij effectief was om driekwart van alle pesticiden te verwijderen. Maar hoe zit het met aardappels wassen?

Door ze gewoon met kraanwater te wassen, werden in één studie 10% en in een ander 24% van de bestudeerde pesticiden verwijderd, terwijl het wassen in azijnzuur en natriumchloride-oplossingen dit verhoogde tot ongeveer 50% of 100% in de eerstgenoemde studie. Maar toegegeven, het klinkt ook als heel wat gedoe om hiervoor speciale oplossingen te maken.

Schillen lijkt gemakkelijker, maar als ik ze zou schillen, zou ik de voedingsvezels verliezen, aangezien de 1-2% voedingsvezels in aardappelen geconcentreerd zijn in de schillen.

Als je de aardappelen na alle voorbereidingen bakt, worden de residuen nog verder verminderd, zodat er nog maar een klein beetje van de oorspronkelijke residuen over is.

Dus uiteindelijk hangt het er waarschijnlijk vanaf of je een aardappelliefhebber bent of niet. Ik eet niet veel aardappelen en de aanwezigheid van pesticiden na het wassen en bakken met kraanwater – ik zou de schil bewaren – lijkt niet superhoog, dus ik zou waarschijnlijk meer geven om het maken van betere beslissingen voor alle pasta en rijst die ik eet.

Maar voor alle grote aardappelliefhebbers onder ons: ik ben er ook achter gekomen dat het niet de wereld kost om biologische aardappelen te kopen. Voor slechts 1 euro extra kun je een zak van 3 kg biologisch kopen in plaats van conventionele. Als je dit kunt uitgeven, is het slechts één beslissing in plaats van vast te zitten in de dilemma’s ‘schillen of niet schillen’ en ‘wassen met speciale oplossingen of niet’. En bovendien zou kiezen voor biologisch ook nog eens een winst voor het klimaat zijn. Maar als je dat niet kunt, bedenk dan ook dat je ze gemakkelijk kunt wassen met kraanwater, je kookt ze toch en bij het overgrote deel werden in eerste plaats al geen residuen gedetecteerd.

Conclusie

Hoewel we niet de tijd hebben om elke groente zoals mijn aardappelen te onderzoeken, is er misschien toch een algemene aanpak die we kunnen kiezen. Laten we beginnen met zeggen dat het onmogelijk is om 100% pesticiden te vermijden: zelfs biologische producten kunnen resten van natuurlijke pesticiden bevatten en de wind kan pesticiden van het aangrenzende bespoten boerenveld naar je eigen moestuin brengen. Maar dat betekent ook niet dat we er niets aan kunnen doen. Dit is de ‘beslisboom’ die ik heb bedacht:

1. Eet niet minder fruit en groenten

Het overgrote deel van het fruit en de groenten voldoet aan de gezondheids- en veiligheidsnormen van de EU en overschrijdt de maximale residulimiet niet. Hoewel we niet precies weten hoe verschillende pesticiden op elkaar inwerken en wat de gevolgen zijn voor onze gezondheid, hebben we wel voldoende wetenschappelijk bewijs om te zeggen dat voedingspatronen met weinig groente en fruit aanzienlijke schade aanrichten. Voedingspatronen met weinig fruit en diëten met weinig groenten staan ​​op de 3e en 5e plaats in wereldwijde sterfgevallen en zogenaamde verloren levensjaren die worden toegeschreven aan wat eten. Laten we ons dus richten op wat we weten en onze inname van fruit en groenten niet verminderen, want we weten zeker dat dit een negatieve impact zal hebben. Een Canadese studie modelleerde precies deze afweging en ontdekte dat voor elk geschat geval van kanker dat werd veroorzaakt door blootstelling aan pesticiden, ten minste 88 gevallen werden geacht te zijn voorkomen door de gegeten groenten en fruit. Ze concluderen dat de onderzochte chronische gezondheidsrisico’s laag zijn en dat de gezondheidsvoordelen van het eten van groenten en fruit de risico’s gerelateerd aan pesticiden ver overtreffen.

Ik zeg niet dat we de bezorgdheid over pesticiden onder het tapijt moeten vegen, maar het zou ons er ook niet van moeten weerhouden om voldoende groenten en fruit te eten.

Ten tweede kunnen we dan kijken of we anders boodschappen willen doen of anders willen omgaan met verse voedingsproducten die we rauw eten. Houd er dus voor de volgende tips rekening mee dat het het belangrijkst is om je te richten op de onbewerkte voedingsmiddelen die je veel in hun rauwe vorm eet. Hoewel dat voornamelijk groenten en fruit zullen zijn, vergeet bijvoorbeeld havermout niet voor je ontbijt, een van de weinige rauwe producten die vaak wordt gemist als we ons beperken tot groente of fruit.

• Koop biologisch of verbouw je eigen voedsel

Biologische voedingsproducten zijn geteeld zonder chemische bestrijdingsmiddelen en bevatten aanzienlijk minder residuen van bestrijdingsmiddelen. Met wat slim winkelen kun je zelfs met een beperkt budget behoorlijk wat biologisch kopen. En als je de tijd hebt, probeer dan eens je eigen moestuin aan te leggen of word onderdeel van een gezamenlijk project om je eigen voedsel te verbouwen 🤩

• Koop bevroren of ingeblikt

Deze voedselproducten bevatten vaak al minder pesticidenresten vanwege de verwerkingsstappen in de fabriek 😌

• Wassen (met baking soda)

Dit kan sommige pesticiden verminderen, maar de resultaten verschillen veel. Er is een onderzoek dat promoot het wassen van appels met wat baking soda, maar dit is niet bewezen nuttig voor alle soorten groenten en fruit. Maar aan de andere kant is gewoon wassen met water ook niet het moeilijkste om te doen, dus waarom niet? 😁

• Schillen

Dit kan de pesticiden verminderen die aanwezig zijn op de schil van groenten en fruit (maar niet die erin). Aan de andere kant gooi je ook waardevolle voeding weg, wat een compromis is voor je gezondheid en het klimaat 🤷‍♀️

Naast zelf bepalen wat we kopen en eten, kunnen we ook onze stem laten horen aan de beslissers en minder pesticidengebruik en een strenger beleid eisen. Dit is niet alleen in het belang van onze eigen gezondheid, maar ook voor onze boeren en de levende wereld om ons heen die ons in stand houdt. De eerstvolgende mogelijkheid in Nederland – na het publiceren van deze blog – is om deel te nemen aan de PesticideVrij-dag op 11 april 2025.

Heeft deze ‘beslisboom’ je geholpen? Dan heb je wellicht ook iets aan onze gratis Fork Ranger app. We vertalen wetenschappelijkse studies over de impact van ons eten naar behapbare inzichten en infographics die je helpen te begrijpen welke keuzes het meeste uitmaken. Ook spaar je makkelijke recepten om duurzaam eten in praktijk te brengen.